Գետը համայնքում

Առանձնացնել՝

• Սևանա լիճ թափվող բոլոր գետերը,բնութագրել, գրել էկոլոգիական վիճակի մասին

Սևանա լիճը քաղցրահամ, բարձրադիր, նավարկելի լիճ է: Հայկական լեռնաշխարհի բնության զարդերից է: Լիճ են թափվում 28 մեծ ու փոքր գետակներից են Արգիճի, Մասրիկ, Գավառագետ, Կարճաղբյուր, Վարդենիս, Ձկնագետ գետերը և այլք: Նշենք, որ այս գետի եւ Սեւանա լիճ թափվող մյուս գետերի վրա կառուցված ՓՀԷԿ-երը խոչընդոտում են Սեւանա լճի էնդեմիկ ձկնատեսակներին բարձրանալ գետի ակունքներ ձվադրման, ինչի հետեւանքով, ինչպես նաեւ գերորսի եւ գետերի կենցաղային աղբով եւ արդունաբերական թափոններով աղտոտվածության հետեւանքով Սեւանա լճում իշխանը անհետացման եզրին է:

Արգիճի գետը Սևանա լիճը սնուցող ամենամեծ աղբյուրներից մեկն է: Արգիճի գետի վրա անօրինականորեն ՀԷԿ է կառուցվում: Այս մասին շարունակում են ահազանգել բնապահպաններն ու Գեղարքունիքի մարզի 6 համայնքների ավելի քան 30 000 բնակիչները: Արգիճիի 2 ափին ապրոող մարդիկ չունեն կոյուղի, մաքրման կայան, և բոլոր կոյուղաջրերը լցվում են Արգիճի գետ:

Մասրիկ գետը ձևավորվում է Սևանա լճի ջրահավաք ավազանի տարածքում: Այդ գետը Ազատ գյուղերի հիմնական ջրի աղբյուրն են: Բնակիչները ջրում են իրենց հողամասերը: Ջուրը խմում են կենդանիները: Ամեն ինչ այնպես է, ինչպես սովորական գյուղերում: Սակայն մի բան սովորական չէ:Այդ գետերի ջրի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ նրանցում ծանր մետաղներ կան: ՀՀ բնապահպանության նախարարության շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության մոնիտորինգի կենտրոնի 2010թ. տվյալներով`  Մասրիկ, Սոտք, Արգիճի, Գավառագետ գետերում նկատվում է վանադիումի, քրոմի, եւ որոշ դեպքերում նիկելի ՍԹԿ-ի գերազանցում: Այս տարրերը պարունակում են  ասֆալտի արտադրությունների, լցակայանների, լվացման եւ այլ կայանների արտանետումները:

Բայց կան նաեւ այլ, հասարակությունից գաղտնի պահվող տվյալներ: Մասրիկ գետում ծանր մետաղներով աղտոտումը դրսևորվում է ոչ այնքան ջրում, որքան գետի նստվածքում: Եւ այստեղ պարզ է դառնում, որ Մասրիկ գետի հատակի նստվածքը պարունակում է ծանր մետաղների մի ամբողջ փունջ:

Ձկնագետ և Գավառագետ գետերի էկոլոգիական վիճակի գնահատման նպատակով 2011 թ.-ին իրականացվել են ջրակենսաբանական հետազոտություններ: Գետերում նկատվում է օրգանական աղտոտվածության օրինաչափ ավելացում ակունքից գետաբերան ուղղությամբ:

• վերջին եռամսյակում Սևանա լճի բնապահպանությանը վերաբերվող 3 էկոլուր

1.     Հուլիսի 24-ի դրությամբ Սևանա լճի մակարդակը իջավ 10 սմ-ով: Սևանա լճից արդեն բաց է թողնվել 149.828 միլիոն խմ ջուր, որից 0.741 միլիոն խմ-ն չկարգավորված արտահոսքն է: Սևանա լիճը մակարդակի ամենաբարձր ցուցանիշին` 1900,91 մ բարձրությանը, հասավ հունիսին: Հուլիսի 24-ի դրությամբ լճի մակարդակը կազմել է 1900.81մ:

2.     Հրդեհ «Սևան ազգային պարկուում, այրվել է պահակակետը

ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարություն հոկտեմբերի 15-ին` ժամը 16:21-ին, տեղեկություն է ստացվել, որ հրդեհ է բռնկվել Գեղարքունիքի մարզի Նորատուս գյուղի մոտակայքում՝ Սևանա լճի ափին գտնվող վագոն-տնակում:

Դեպքի վայր է մեկնել մեկ մարտական հաշվարկ:

Պարզվել է, որ հրդեհը բռնկվել է «Սևան ազգային պարկ» ՊՈԱԿ-ին պատկանող փայտյա պահակակետում:

Հրդեհը մեկուսացվել է ժամը 16։40-ին, մարվել՝ 19։02-ին։

Ամբողջությամբ այրվել է պահակակետը (մոտ 50 քմ):

3.     Բնապահպաններն ահազանգում են․ Սևանը հերթական անգամ  կանգնած է մեծ վտանգի առջև: Պատճառը`  5 տարի ժամկետով լճից օրենքով սահմանված առավելագույն չափաքանակից ավելի` լրացուցիչ 70 միլիոն խմ ջրի բացթողումների և Սևանը ձկնաբուծարանի վերածելու ծրագրերն են: Մասնագետները վստահեցնում են, որ այս  վերջին ծրագրի արդյունքում Սևան բաց կթողնվի 50 հազար տոննա արհեստական կեր ազոտի, ֆոսֆորային և այլ քիմիական խառնուրդների տեսքով, ինչը կհանգեցնի լճի աղտոտմանն ու ճահճացմանը ։

1.    Ամուլսարի հանքի շահագործումն ու բնապահպանական հետևանքները Սևանա լճի էկոհամակարգի վրա

Վայոց Ձորի Ջերմուկ առողջարանային քաղաքից մոտ 10 կմ հեռավորության վրա է գտնվում Ամուլսարը, որտեղ 2006 թվականից սկսած երկրաբանահետախուզական աշխատանքներ է իրականացնում բրիտանական «Lydian International» ընկերության «Լիդիան Արմենիա» ենթաընկերությունը: Վերջինս նշված սարի ընդերքում հայտնաբերել է ոսկի, որի հաշվեկշռային պաշարները նախնական տվյալներով հասնում են ավելի քան 70 տոննայի: Այն, ինչ նախատեսվել է հանքի շահագործումով իրականացնել, հանցագործություն է ոչ միայն Ջերմուկի, այլեւ Սեւանա լճի էկոհամակարգերի նկատմամբ, որտեղ կուտակված են մեր քաղցրահամ ջրերի պաշարները:

2.    Սևանա լճի էկոհամակարգի վերականգնման, պահպանման, վերարտադրման եվ օգտագործման միջոցառումների տարեկան և համալիր ծրագրրից ուսումնասիրել կետ 3-ը:

3.    Արհեստական ձկնաբուծարանների ազդեցությունը լճի վրա: 

Սևանա լճի իշխանի պաշարների վերականգնման և ձկնաբուծության համալիր զարգացման ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է ցանցավանդակային եղանակով ֆոսֆոր և ազոտ պարունակող արհեստական կերի հաշվին Սեւանա լճում աճեցնել Սևանի էնդեմիկ իշխան` տարեկան քանակը մինչև 2023թ-ը հասցնելով 50 000 տոննայի: Լճի թունավորում է, երբ նրա մեջ ձկների համար նախատեսված կերը են լցնում: Դա էլ կբերի Հրազդան գետի թունավորմանը, որն էլ իր հերթին կանցնի նաև Արարատյան դաշտի այգիների ու ողջ ջրավազանի աղտոտմանն ու թունավորմանը։

4.    Հրազդան գետը, մարդու տնտեսական գործունեությունը ՀԷԿ-եր, աղտոտում, խնդիրներ: 

Հրազդանը սկիզբ է առնում Սևանա լճից, հոսում հարավ-արևմտյան ընդհանուր ուղղությամբ, անցնում Գեղարքունիքի, Կոտայքի մարզերով, Երևան քաղաքով,Արարատի մարզով ու թափվում Արաքսը։ Հրազդան գետի վրա գործում են Սևանի, Հրազդանի, Արգելի, Արզնիի, Քանաքեռի, Երևանի ջրէկները: Ջրերն օգտագործվում են 17 ոռոգիչ ջրանցքներով, որոնք սկիզբ են առնում կասկադի ջրէկներից և գետի ստորին հոսանքից:Հրազդանի ափին են Սևան, Հրազդան, Չարենցավան, Լուսակերտ, Երևան քաղաքները, Արզնի առողջարանը: Հովտում ստեղծվել է հանգստի գոտի: Հրազդանի վրա են Հաղթանակի (1945 թ.), Հրազդանի Մեծ (1956 թ.), Նուռնուսի (1981 թ.), Դավթաշենի (2000 թ.) կամուրջները:Գետի վրա կառուցված կամուրջներից հնագույնը Կարմիր կամուրջն է:Արաքս գետի ձախ վտակը համարվող Հրազդան գետի գույնը գորշացել է՝ դառնալով գրեթե մուգ սև: Ընդհանուր առմամբ, Հրազդան գետն ամենաաղտոտված գետերից մեկն է:Համահայկական բնապահպանական ճակատի համակարգող Լևոն Գալստյանի համոզմամբ՝ գետի նման գույնը «Երևան ՀԷԿ»-ի ջրամբարի հետևանքով է առաջացել: «Ջրամբարի տակ տիղմ էր կուտակված, դա մաքրել և ջուրը բաց են թողել գետը»,- ասաց նա:

5.    Մի գետի պատմություն.ուսումնասիրել Հայաստանյան որևէ գետ՝ ակունքից գետաբերան բնապահպանական խնդիրները

Գավառագետ, գետ Գեղարքունիքի մարզում` Սևանա լճի ավազանում։ Սկիզբ է առնում Գեղամա լեռնավահանի հյուսիսային լանջից, 3050 մ բարձրությունից և թափվում Սևանա լիճը։ Երկարությունը 50 կմ է, ջրահավաք ավազանը` 480 կմ²։ Ձմռանը սառցակալում է։ Սնումը հիմնականում ստորերկրյա (83%) է, վարարումը՝ ապրիլ-հունիսին։ Տարեկան միջին ծախսը 3, 82 մ³/վ, առավելագույնը՝ 72, 6 մ³/վ (1928-ի ապրիլի 7, Նորատուս գյուղ), հոսքը՝ 120, 6 միլիոն մ³։ Ջրերն օգտագործում են ոռոգման նպատակով:

Աղտոտված գետը մոտ 5 կիլոմտր հոսելով լցվում է Սեւանա լիճ՝ վարակելով լճի կենդանական աշխարհը: