Ուսումնական նոյեմբեր

Նախագիծ «Մուշեղ Գալշոյան»

Մուշեղ Գալշոյանը  հայ արձակագիր, լրագրող, ՀԽՍՀ Պետական մրցանակի դափնեկիր  էր։ Գրական անուն է դարձրել տոհմական Գալշոյան ազգանունը։

«Սպասում» (վերլուծություն)
Մուշեղ Գալշոյանի  այս ստեղծագործությունը ընտերցելիս անկախ քեզնից բարություն է առաջանում ներսումդ, իսկ բարության զգամանը զուգահեռ զարմանք է պատում. մեր օրերում գրեթե անհնար է գտնել արդար և բարեխիղճ մարդկանց:
  Պատմության հիմնական բովանդակությունն այն է, որ Կոմիտասը փողոցում մի դրապանակ է գտնում և երկար ժամանակ սպասում է. մտածում էր տերը կվերադառնա տեսնելուն պես, որ դրամապանակը չկա: Կոմիտասը նաև նկատում է, որ դրամապանակի պարունակությունը շատ քիչ է, անգամ խղճում է այն մարդուն, ով կորցրել էր այն՝ ասելով, որ դրամապանակի տիրոջ համար այդ մի քանի լուման էլ կարող էր նշանակություն ունենալ: Կոմիտասը սպասեց մեկ ժամ, անցավ երկու ժամ, ահա մեկ ժամ էլ անցավ, սակայն տերն այդպես էլ չէր գալիս: <<Շուտով կգա>> երևի մտածում էր Կոմիտասը, և սպասելու ժամանակ մի միտք հղացավ նրա գլխում: Նա որոշեց գումար ավելացնել դրապանակի մեջ: Ահա անցել էր արդեն չորս ժամ, Կոմիտասի մատները ցրտահարվել էին եղանակից՝ սաստիկ և դաժան: Եվ վերջապես հայտնվում է դրապանակի տերը, սակայն ի զարմանս Կոմիտասի այդ մաշված և հին դրամապանակի տերը կին էր: Ա՛խ,երանի յուրաքանչյուրս Կոմիտասից մի փոքր բարություն գողանայինք:

«Մամփրե արքան» (վերլուծություն)

Մամփրեն խոր ուշադրությամբ հետևում էր, թե ինչպես է թոռնուհին, ով սովում էր երրորդ դասարանում, իր կրտսեր եղբորը սովորեցնում հայոց այբուբենը: Հետևելու ընթացքում Մամփրեն հիշում էր, թե ինչպես էր նա ժամանակին սկսել սովորել հայոց այբուբենը, սակայն նրա սովորած այբուբենի մեջ ամեն մի տառը հնչում էր զինվորի տոկուն քայլի պես, իսկ իր թոռնուհին կարծես շուտասելուկ ասելիս լիներ: Մամփրեն իր մոտ է կանչում տղային և սկսում ինքը սովորեցնել տառերը: Եվ նա սկսում է արտասանել տառերը Այբ-բեն-գիմ-դա-եչ-զա…, ապա ստիպում, որ թոռն էլ կրկնի, և ասում է, որ արտասանի բարձր, հստակ: Երբ թոռնիկը մեկ անգամ էլ սկսեց արտասանել սկզբից, Մամփրեն լարված սպասում էր, թե գիմ-ից հետո ինչ կասի թոռնիկը, սակայն թեռնիկը շարունակեց <<դա՜>>, և Մամփրեն ուղղեց նրան՝ ասելով, որ <<գիմ>>-ից հետո հարկ է ասել ել, Հովակիմ: Երբ Մամփրեն պատանեկության շրջանում ապրում էր Արևմտյան Հայաստանում, սկսել էր ուսանել հայոց գրերը: Նա հիշում էր, թե ինչպես էր իրենց վարժապետը կարմիր թելով ասեղնագործում գրերը սպիտակ պաստառի վրա, և թե ինչպես էր ասում, որ հայոց գրերը Մաշտոցն իր սրտից է դուրս բերել և որ այն թրծված է արևով: Երբ վարժապետ Տեր Հարությունը հայոց տառերն էր ստեղծագործում ճերմակ պաստառնի, իրենք խմբով կրկնում էին:

Ա՜յբ, բե՜ն, գի՜մ,
Ե՛լ, Հովակիմ,  
Դա՜, ե՜չ, զա՜,
Լծիր եզան։

Տեր Հարությունը այսպես էր սովորեցնում երեխաներին այբուբենը:

Է՜, ը՜թ, թո՜,
Վե՛ր կաց, Թաթո,
Ժե՜, ինի՜, լյո՜ւն,
Կապիր քո շուն։

Մի օր բոլորը սկսել էին խոսել, թե վարժապետը մի երազ է տեսել և պետք է բարձրանա Արարատ լեռն ի վեր, սակայն մինչ այդ ցանկանում է ամբողջովին սովորեցնել այբուբենը:

Խե՜, ծա՜, կե՜ն,
Ո՞ւր է Հակեն։
Հո՜, ձա, ղա՜տ,
Միհրան, Միհրդատ։
Ճե՜ն, մե՜ն, հի՜,
Կգանք հիմի։
Նո՜ւ, շա՜, ո՜,
Պրծի, Շավո,
Չա՜, պե՜, ջե՜,
Ուշ է, Վաչե:
Ասում էին նաև, որ Տեր Հարությունը շուտով պետք է գնա Հնդու աշխարհ՝ գրերը տանելու Հնդու աշխարհի հայերին: Մամփրեն իր երազում սուրբ Սարգսին էր տեսել, որն էլ ասել էր՝ ջրհեղեղ է լինելու: Մի օր վարժապետն ասում է երեխաներին, որ դա լինելու է վեջին դասը: Նրանք այբուբենը վերջին անգամ էին արտասանում:
Ռա՜, սե՜, վե՜վ, Ծագեց արև։ Տյո՜ւն, րե՜, ցո՜, Մարդ աստծո։
Կարծես բոլորը պայմանավորվել էին, որ ամեն տառը երկար ասեին, առանց շտապելու, սակայն կարծես այբուբենն էլ ավարտվեց:

Վյո՜ւն, փյո՜ւռ, քե՜, Քելե սրքե, Ե՜վ, օ՜, ֆե՜, Օ՜, ինչ զով է։

Վարժապետը հրաժեշտ է տալիս բոլորին: Մամփրեն հիշում էր, որ հաջորդ առավոտ այբուբենի դաշնած կանչերը չկային, շներն անհանգիստ էին, այն ինչ պետք է լիներ չկար, իսկ ինչ էլ պետք չէր կար:

Պատերազմի ավարտից հետո անգրագիտությունը վերացնելու պատճառով լիկկայան բացվեց, սակայն Մամփրեն չշարունակեց ուսումը:

Մամփրեն իր ներսում որոշում առավ, որ միչև տառաճանաչ չդառնա գյուղամեջ դուրս չի գալու: Անցան ամիսներ և Մամփրեն արդեն տառաճանաչ էր: Իր ամենաչսիրած տառերը <<Թ>> և <<Ք>> տառերն էին, քանի որ հիշոցնում էին քրդերի և թուրքերի մասին, իսկ ամենասիրելի տառը <<Ֆ>> ըտառն էր, քանի որ ասում էի կարծես տառրի մեջտողով առու է հոսում իսկ շուրջը վիշապ է գալարված: Մամփրեն արդեն տառաճանաչ էր, և իր վերջին օրը սեղանից գտան այս նամակը.

«Օսման, թալանչի Օսման, ուրեմն որպես ավազակ որ ճամփին կանգնեցիր, էդ ճամփեն քոնն է, հա՞։ Քու թալանչի ձեռքն, որ դռան դիպավ, էդ տունը քոնն է, հա՞։ Քու գիշատիչ աչքն, որ սարը տեսավ, էդ սարը քոնն է, հա՞։ Քու հարամ շունչն որ աղբրակին դիպավ, էդ աղբարն քոնն է, հա՞…» Աթաբունար… Մամփրեն ճար չունեցավ, թե քեզ տրորեր, տրորեր ու տրորեր, ու դու հասկանայիր, թե Տալվորիկի սարերում ու ողջ Սասնո սարերում Աթաբունար հարամանուն աղբյուր չկա։ Չկա ու չկա։ Աղբուրի անունը Մեհրե էր ու Մեհրե կմնա՝ Մեհրեաղբյուր։ Պատմություն կա, արարիչ կա ու հնուց եկած զրույց. Առյուծ Մհերն էդտեզ, հենց էդ աղբրակի բխած տեղն է հանդիպել առյուծին ու ճղել զառյուծն ու, կամոք արարչի, տեղն ու տեղն աղբուր է բխել։ Եվ արարիչն ինքն է կնքել՝ Մեհրեաղբյուր։ Արարիչն է ծնել ու արարիչն է կնքել: Օսման, թալանչի Օսման, ես էլ մեռնեմ, դու էլ մեռնես, աղբուրի անունը Մեհրե էր ու Մեհրե էլ կմնա։
Մամփրե արքա»։

 
«Դավոն» (վերլուծություն)
Վերնագրից էլ կարելի էր ենթադրել, որ պատմվածքի գլխավոր հերոսը Դավոն է, ով սասունցի փախստական էր: Եղել է Զորավար Անդրանիկի զինակիցը, լավագույններից մեկը: Քանի որ սասունցի է, անբաժան պետք է լիներ երբեմն անհնազանդությունը: Ասում են անգամ մի օր մահապատժի է դատապարտվել, սակայն Դավոն նույն համառն է մնացել: Ստեղծագործության մեջ նաև հիշատակվում է նաև Համզե Պչուկը, ով եղել է Դավոյի և՛ զինակիցը, և՛ լավ ընկերը: Երբ Դավոն արդեն գիտակցում էր, որ եկել է մահվան իր ժամը, փոխանակ հիշեր ընտանիքը, մանկական հուշերը, նա հիշում և վերապրում էր այն պատերազմները, որտեղ մասնակցել է, հիշում և կրկին անգամ իրեն նախատում էր իր կատարած հանցանքների համար, թեև կյանքի վերջին պահն էր անցկացնում, սակայն նա դեռ շարունակում էր կռվել աշխարհի և մարդկանց դեմ:
Կարդալով ստեղծագործությունը՝ իմ աջքի առաջ էին գալիս մեր մարտիկները, մեր զինվորները, մեր քաջերը: Եվ կարծում եմ Դավոն էլ իր մեջ էր ընդգրկում զինվորի հատկանիշներն ու ապրումները:

Դիտե՛ք  «Մուշեղ Գալշոյան»  «Մուշեղ Գալշոյան» ֆիլմը, գրավոր վերապատմե՛ք:

• Ի՞նչ ես կարծում՝ «Կանչը» ինչի՞ մասին է, ինչո՞ւ ես այդպես կարծում:

 «Կանչը» պատմվածքում երգվում է սեր, սեր ու նորից սեր: Սեր, որը անցել է տարիների միջով, սակայն մնացել է նույնը՝ անմեղ, անկեղծ: Այստեղ գլխավոր հերոսները Զորոն ու Ալեն են, ովքեր երկար տարիներ անց հանդիպում են և հասկանում, որ այն պատանեկան սերը դեռ չի մարել, նույնն է, Զորոն անգամ ցանկանում էր փախցնել Ալեին: Զորոն բաժանվում է կնոջից, ապա գնում իր սիրո հետևից: 

• Պատմվածքը, քո կարծիքով, ինչո՞ւ է «Կանչը» վերնագրված, խոսքը ի՞նչ կանչի մասին է: 

Այս պատմվածքում երևում է ծերունու պատանեկան սերը, կանչը դեպի իր միակ սեր, դեպի պատանեկություն, որը և շատ համահունչ է վերնագրի հետ:

• Դո՛ւրս բեր պատմվածքի քեզ հատկապես դուր եկած հատվածները և բարձրաձայն կարդա՛ դասարանում:

• Ծանոթացե՛ք  Մուշեղ Գալշոյան գրողին, ընտրե՛ք որևէ պատմվածք, կարդացե՛ք:

Մուշեղ Գալշոյանը ծնվել է ու մեծացել Հայաստանի Թալինի շրջանում, բայց նրա մեջ մինչև կյանքի վերջը շատ ուժեղ մնաց սասունցի լինելու գիտակցությունը։ Նրա ծնողները սասունցի փախստականներ էին, որոնք Արևելյան Հայաստան հասնելով՝ բնակության վայր ընտրեցին Թալինը։ Հայրը կորցրել էր առաջին ընտանիքը կոտորածների ժամանակ։
Գալշոյանը կարծես ներծծել էր իր մեջ Սասնա երկրին վերաբերող բոլոր հուշերն ու տեղեկությունները, և հետագայում, երբ սկսեց գրել ջարդից վերապրած սասունցիների մասին, թվում էր, թե նա ինքը եղել էր նրանց հետ Սասնա լեռներում, ապրել նրանց խաղաղ կյանքը, ջարդի ու տեղահանության մղձավանջը։
Գալշոյանը լավ պատմող էր, հետպատերազմյան հայ արձակի լավագույն պատմողներից մեկը։ Սուր դիտողականությամբ, չափի նուրբ զգացումով, նա պատմում էր իր հերոսների մասին, առանց պաթոսի, առանց մանրամասն նկարագրությունների, բայց ստեղծում էր գունեղ, տեսանելի կերպարներ։ Նրա պատմվածքները կարդացողներն անմիջապես պատկերացնում էին այդ համառ, «կող ունեցող» գեղջուկներին, որոնք, օրինակ, կարող էին «հերսոտել» ու քանդել նոր խփված փայտե հատակը, որովհետև սովոր էին ապրել հողի հետ անընդհատ ու անմիջական շփման մեջ, իսկ տախտակը կտրում էր նրանց հողից։ 

• Կարդացած պատմվածքը բանավոր ներկայացրե՛ք դասարանում:
• Փորձե՛ք վերլուծել պատմվածքը: Դժվարանալու դեպքում՝ գրավո՛ր վերապատմեք:

Ուսումնական ճամփորդություն Մուշեղ Գալշոյանի թանգարան-հուշահամալիր: